Είναι πλέον κοινά παραδεκτό ότι ο διεθνισμός ηττήθηκε από τον εθνικισμό. Η Τρίτη Διεθνής σταμάτησε να λειτουργεί πριν πάρα πολλά χρόνια ενώ τα έθνη κράτη πολλαπλασιάστηκαν. Ο εθνικισμός παρέσυρε τα πάντα στο πέρασμα του. Κι όμως πολλοί από εμάς δε μπορούν να τον αναγνωρίσουν ή το ταυτίζουν με την ακροδεξιά και το σοβινισμό.
Εθνικιστικό κόμμα ή άτομο είναι αυτό που υιοθέτησε την ιδέα του έθνους. Εθνικιστές είναι όλοι όσοι σκέφτονται και μιλούν με εθνικούς όρους. Εθνικισμός υπάρχει και σε μη επιθετικές πολιτικές στάσεις και συμπεριφορές που όμως καθορίζονται από εθνικά κριτήρια. Δηλαδή ο εθνικισμός έχει και μια ήπια, φιλελεύθερη μορφή. Όταν όμως τον ταυτίζουμε με την επιθετική του μορφή και το σοβινισμό, αδυνατούμε να αντιληφθούμε πόσο μεγάλη έκταση πήρε ο εθνικισμός στη σύγχρονη εποχή.
Ο εθνικισμός είναι μια μορφή πολιτικής ιδεολογίας, ένα κοσμοθεωρημα με συγκεκριμένες αρχές και αξίες. Η ιδέα του έθνους, της εθνικής ενότητας και της εθνικής αυτοδιάθεσης είναι μερικές. Και είναι άλλο πράγμα να μιλάς εκ μέρους μιας κοινωνικής τάξης και άλλο εκ μέρους της πατρίδας ή του έθνους. Το δεύτερο σε εντάσσει στον εθνικισμό. Και είναι μια μεγάλη διαφορά με την ιδεολογία της Αριστεράς, η οποία θεωρεί ως ιστορικό υποκείμενο την εργατική τάξη και όχι το έθνος.
Κάποιοι πανούργοι Ελλαδίτες αριστεροί επινόησαν τον όρο εθνισμός για να δικαιολογήσουν τον εθνικισμό τους. Για να νομιμοποιήσουν τη συγκατοίκηση του εθνικισμού και του διεθνισμού μέσα στο ιδεολογικό τους οπλοστάσιο. Δεν υπάρχει όμως καμία διαφορά μεταξύ εθνισμού και εθνικισμού. Και αν ο φιλελεύθερος εθνικισμός ή αυτός της ελλαδικής και της ελληνοκυπριακής Αριστεράς είναι ήπιος, αυτό δε σημαίνει ότι είναι και ανύπαρκτος. Τουναντίον, η εθνικοποίηση του λόγου της ελλαδικής και της ελληνοκυπριακής Αριστεράς είναι μια μορφή εθνικισμού, έστω αμυντικού και ήπιου.
Όλα τα αντιαποικιακά κινήματα είχαν εθνικιστικό χαρακτήρα. Ήταν ας το πούμε το τρίτο κύμα του εθνικισμού. Το πρώτο κύμα σημειώθηκε στην δυτική Ευρώπη. Το δεύτερο στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη και το τρίτο κύμα στον Τρίτο Κόσμο. Στις χώρες του Τρίτου Κόσμου δεν υπήρξε Διαφωτισμός. Εισήλθαν στη νεωτερικότητα μέσα από τον εθνικισμό και το μαρξισμό, αλλά η επίδραση του πρώτου ήταν πιο ισχυρή λόγω της ξένης καταπίεσης και του αγροτικού τους χαρακτήρα..
Σε ότι αφορά το ΑΚΕΛ και την άποψη ότι η υποστήριξη της ένωσης αποτελούσε τακτικός ελιγμός ή μια συνειδητή επιλογή με στόχο τη μαζικοποίηση και την επικράτηση μέσα στο εθνικό κίνημα, αυτό ισχύει για όλους τους πολιτικούς παράγοντες. Όλα τα κόμματα επέλεξαν συνειδητά την άλφα ή βήτα ιδεολογία. Δεν υπάρχει το στοιχείο του αυθορμητισμού σε κανένα κόμμα. Είναι αφέλεια να το πιστεύει αυτό κάποιος. Υπάρχει το πολιτικό μάρκετινγκ και τα τάρκετ γκρουπ που απευθύνεσαι. Το πολιτικό ακροατήριο.
Και το ΑΚΕΛ επέλεξε να απευθυνθεί στις μάζες των φτωχών Ελληνοκυπρίων που ήταν επιρρεπείς στον εθνικισμό, ώστε να αποκτήσει μαζικό χαρακτήρα και να ανταγωνιστεί τη Δεξιά. Αυτό δεν σημαίνει ότι υποκρίνονταν τους εθνικιστές ή τους οπαδούς της ιδέας της ένωσης για τριάντα περίπου χρόνια.
Το ΚΚΚ ήταν διαφορετική περίπτωση. Ιδρύθηκε μέσα σε επαναστατικές συνθήκες. Στον απόηχο δηλαδή της οκτωβριανής επανάστασης. Και ήταν το αποτέλεσμα της αυθόρμητης δράσης ορισμένων ατόμων που δεν είχαν καμία πολιτική εμπειρία. Και είναι με τη βοήθεια και την καθοδήγηση του Χαράλαμπου Βάτη που διαμόρφωσαν πολιτικές θέσεις που ήταν συνεπείς ως προς τον κομμουνισμό και το διεθνισμό.
Βέβαια από τα τέλη της δεκαετίας του 1920 εμφανίστηκε ο εθνικισμός και μέσα στο ΚΚΚ. Ο Χαράλαμπος Βάτης που έθεσε τις ιδεολογικές βάσεις του κόμματος και επέβαλε μια διεθνιστική γραμμή στο κυπριακό ζήτημα, πάλεψε πολύ σκληρά απέναντι στη νεολαία του κόμματος ώστε να διατηρήσει τη διεθνιστική πολιτική του ΚΚΚ. Υπάρχουν ιστορικές αναφορές γι’ αυτό το θέμα.
Μόνο η πρώτη γενιά κομμουνιστών ήταν ανένδοτοι διεθνιστές. Μιλούμε για τη γενιά της Οκτωβριανής Επανάστασης. Σκληροτράχηλοι μπολσεβίκοι με την καθοδήγηση του Βάτη που έδρασαν στην παρανομία και υποστήριξαν ριζοσπαστικές ιδέες για την εποχή τους. Εμφορούμενοι από τα κομμουνιστικά ιδεώδη και τον διεθνισμό, έσκιζαν τις ελληνικές σημαίες και προειδοποιούσαν για τα κακά που θα προκαλούσε στο νησί η ιδέα της ένωσης.
Όμως τα Οκτωβριανά και η απέλαση του Βάτη ήταν η αρχή του τέλους για το διεθνισμό του ΚΚΚ. Κατά τη δεκαετία του 1930 έγιναν πολλές συζητήσεις μέσα στο ΚΚΚ σχετικά με τη γραμμή του κόμματος στο κυπριακό ζήτημα. Τελικά επικράτησε η άποψη που είχε η δεύτερη γενιά των Ε/κ κομμουνιστών, ανάμεσα στους οποίους συμπεριλαμβάνεται και ο Πλουτής Σέρβας, ο πρώτος γ.γ. του ΑΚΕΛ.
Τον ίδιο περίπου βαθμό ιδεολογικής μετάλλαξης παρατηρούμε και στην περίπτωση του ΚΚΕ. Όταν πήρε τα ηνία η δεύτερη γενιά κομμουνιστών (Ζαχαριάδης) κατά τη δεκαετία του 1930 και κυρίως μετά την ίδρυση του ΕΑΜ, εμφανίστηκε το στοιχείο του πατριωτισμού. Όχι όμως με την έννοια της ακροδεξιάς.
Φαίνεται ότι ήταν παγκόσμια η τάση υποχώρησης του διεθνισμού. Απλώς σε χώρες οικονομικά καθυστερημένες όπως αυτές του Τρίτου Κόσμου, η τάση αυτή ήταν ακόμη πιο έντονη λόγω της αποικιοκρατίας, της παρουσίας δηλαδή του ξένου δυνάστη. Αλλά και της παραδοσιακής μορφής της κοινωνίας, πράγμα που σήμαινε ότι είχαν αγροτικό και όχι βιομηχανικό χαρακτήρα. Απουσίαζε δηλαδή η εργατική τάξη ή ήταν αδύνατη σε σχέση με τις δυτικές και βιομηχανικές κοινωνίες. Το κυρίαρχο αγροτικό στοιχείο και η σύνδεση με τη γη, ο θρησκευτικός χαρακτήρας και η παρουσία του ξένου κατακτητή συνέβαλαν ώστε ο εθνικισμός να εξαπλωθεί πολύ πιο εύκολα από τον κομμουνισμό.
Έτσι ηττήθηκε ο κομμουνισμός και το νέο κόμμα της ε/κ Αριστεράς απέβαλε τον διεθνιστικό του χαρακτήρα, εθνικοποίησε τον πολιτικό του λόγο και εντάχθηκε στο εθνικό κίνημα με σκοπό να επικρατήσει επί της Δεξιάς. Και το ΑΚΕΛ, σύμφωνα με τις μαρτυρίες του Πλουτή Σέρβα, εξυπηρετούσε το σκοπό της εθνικοποίησης και της αποταύτισης από τις διεθνιστικές και αντιεθνικές πολιτικές του ΚΚΚ, με στόχο τη μαζικοποίηση του κινήματος.
Η υιοθέτηση του εθνικού λόγου και του συνθήματος της ένωσης δεν αποτελούσε απλώς μια κίνηση τακτικής. Ήταν αποτέλεσμα της ιδεολογικής μετάλλαξης και της επικράτησης των υποστηρικτών της ιδέας της ένωσης μέσα στο ε/κ κίνημα της Αριστεράς. Αφού όπως προανέφερα επικράτησε η δεύτερη γενιά η οποία γαλουχήθηκε με την ιδέα της ένωσης. Αυτό μαρτυρούν οι ίδιοι μέσα από τα γραπτά τους. Και το γεγονός ότι ο πολιτικός λόγος του ΑΚΕΛ είχε κοινωνικό και ταξικό περιεχόμενο δεν το έκανε μη εθνικιστικό κόμμα.
Αντίθετα, το ΑΚΕΛ ήταν ένα εθνικιστικό κόμμα των χαμηλών κοινωνικών στρωμάτων που επιδίωκε να εξασφαλίσει καλύτερες συνθήκες ζωής και την κατάκτηση της εξουσίας σε όσους θεσμούς το επέτρεπε η αγγλική διοίκηση του νησιού. Δεν ήταν όμως σοβινιστικό κόμμα με επιθετικές τάσεις προς τους Τ/κ. Έγινε σοσιαλπατριωτικό κόμμα όπως όλα τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα της Ευρώπης. Δεν κατάφερε να αντισταθεί στον εθνικισμό που ήταν η κυρίαρχη ιδεολογία στο σύγχρονο κόσμο των εθνών-κρατών. Κανένας σχεδόν δεν κατάφερε να αντισταθεί. Μόνο οι διεθνιστές των δεκαετιών του 1920 και 1930 και κάποιοι μαρξιστές διανοούμενοι. Οι πρώτοι δηλαδή κομμουνιστές που διαχώρισαν τη θέση τους από τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα της Ευρώπης κατά την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και προχώρησαν στην ίδρυση της Τρίτης Διεθνούς και των κομμουνιστικών κομμάτων. Μετά την περίοδο αυτή που τελείωσε κατά το κλείσιμο της Τρίτης Διεθνούς, ο εθνικισμός επικράτησε με τη μια ή την άλλη μορφή σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης.
Με τους τακτικούς ελιγμούς του Λένιν όπως η αρχή της αυτοδιάθεσης και το σταλινικό δόγμα του σοσιαλισμού σε μια μόνο χώρα, ο εθνικισμός επικράτησε ακόμη και μέσα στη Σοβιετική Ένωση. Ο μεγαλορωσισμός που τόσο πολέμησε ο Λένιν εμφανίστηκε με τη μορφή του μεγαλοσοβιετισμού και ο διεθνισμός έγινε ένα καλό εργαλείο άσκησης εξωτερικής πολιτικής. Ο διεθνισμός του εργατικού κινήματος έλαβε τη μορφή της υποστήριξης των συμφερόντων της Σοβιετικής Ένωσης και οι εργάτες απέκτησαν τη σοσιαλιστική πατρίδα. Έτσι εργαλειοποιήθηκε ο διεθνισμός και τελικά ηττήθηκε, όπως δηλαδή καταπλακώθηκε ο κοσμοπολιτισμός του Διαφωτισμού υπό το βάρος του ιμπεριαλισμού. Η κατάρρευση μάλιστα του Ανατολικού Μπλοκ και η ανάδυση νέων εθνών-κρατών ήταν το κύκνειο άσμα του διεθνισμού, η τελική νίκη του εθνικισμού.
Και σήμερα το μόνο ανάχωμα στον εθνικισμό βρίσκεται στον κοσμοπολιτισμό και την πολυπολιτισμικότητα που εκφράζονται μέσα σε διεθνικούς και διαπολιτισμικούς οργανισμούς όπως η ΕΕ. Μέσα σε αυτό το πολιτικό πλαίσιο ίσως να αναγεννηθεί και ο διεθνισμός των εργαζομένων.
Dionysiakos Blog 